Venster 3 | 1296 – 1390
De legende van Vrouwe Bertha en de ontwikkeling van de stad
We blijven ook in dit ‘venster’ nog even in dezelfde periode, de late middeleeuwen. De naam IJsselstein treffen we voor het eerst aan als Gijsbrecht van Amstel het over zijn kasteel (‘Stein’) aan de IJssel heeft. Gijsbrecht laat in 1309 een kerk bouwen, die we tegenwoordig kennen als de Oude Sint-Nicolaaskerk, én hij organiseert jaarmarkten, goed voor de lokale economie.
Ruim tien jaar eerder al, in 1296/1297, is er rond IJsselstein een continue machtsstrijd tussen de Graven van Holland en de Bisschoppen van Utrecht. Uit deze tijd komt ook de legende van Fulco de Minstreel. Hij zingt om zijn Heer Gijsbrecht te bevrijden terwijl Gijsbrechts vrouw, Bertha van Heukelom, hun kasteel verdedigt. Ze weigert het af te staan aan de Hollanders.
In IJsselstein kan niemand om haar heen: de middeleeuwse heldin Vrouwe Bertha. Haar roem gaat terug op een oud geschrift, de Rijmkroniek van Melis Stoke van omstreeks 1305. Destijds speelde er een langdurige machtsstrijd tussen de graven van Holland en bisschoppen van Utrecht. In 1296, als Graaf Floris V vermoord is, wordt Bertha’s man Gijsbrecht van Amstel (de bouwer van Kasteel IJsselstein en de eerste die zich ‘Heer van IJsselstein’ noemt) gevangengenomen. Hij weigert namelijk zijn slot over te dragen aan de zoon van Floris. Bertha neemt de verdediging van het kasteel en de omliggende huizen op zich. Maar de belegering is zwaar. Vrouwe Bertha stemt met de Hollanders in dat ze de helft van haar manschappen opgeeft in ruil voor vrijheid. Als de belegeraars binnen de kasteelmuren komen, zien ze dat Vrouwe Bertha haar verdediging met slechts 16 man heeft volbracht.
De graaf van Holland neemt het kasteel over, maar in 1310 komt het weer in handen van de familie van Bertha, wanneer haar zoon Arnoud trouwt met Maria van Henegouwen. Dan begint ook de bouw van de echte stad.
In 1363 overlijdt de laatste mannelijke Van IJsselstein en daarmee eindigt de tijd van de Van Amstels. Hun praalgraf is nog zien in de oude Nicolaaskerk. Vind je het op de tekening terug? Bij Venster 2 zie je ook een afbeelding van het model dat in het museum onder emotiegebied Trots te bezichtigen is. Guyotte – dochter van Arnoud en Maria, kleindochter van Vrouwe Bertha en Gijsbrecht – gaf destijds de opdracht tot dit bijzonder monument. Het komt bijna niet voor dat er vier personen op een praalgraf vereeuwigd zijn.
Guyotte en haar echtgenoot Jan van Egmond versterken de stad met wallen en twee stadspoorten en zo wordt IJsselstein een echte vestingstad.
De kerk die je op de Canonwand ziet is het uit de 10e eeuw stammende kerkje van Eiteren. Hiervan zijn alleen de contouren teruggevonden.